Kiedyś fotografowanie było czynnością niezwykle żmudną i skomplikowaną, zdjęcia wykonywał fotograf za pomocą wielu urządzeń, aby z mistrzowską dokładnością odwzorować na jednym zdjęciu ułamek otaczającej nas rzeczywistości. Teraz za pomocą szeroko dostępnych sprzętów fotograficznych, każdy z nas może stać się profesjonalnym fotografem, korzystając z aparatu czy smartfona, możemy uchwycić dowolny kadr otaczającego nas świata. Problemy zaczynają pojawiać się w momencie gdy na zrobionej przez nas fotografii, widać nie tylko piękne krajobrazy, ale także wizerunki naszych rodzin, przyjaciół lub osób całkowicie nam nieznanych.
Na samym początku warto odpowiedzieć sobie na pytanie czym tak właściwie jest wizerunek i czy jest on objęty ochroną prawną.
Niestety Ustawodawca nie wskazał definicji wizerunku, to doktryna jak również orzecznictwo wypracowało w tym zakresie tory, którymi będziemy się w tym materiale posługiwać. Elżbieta Wojniacka w swojej publikacji Prawo do wizerunku wskazała, iż wizerunek to pewne „dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację osób wśród innych ludzi”, ponad to Sąd Najwyższy wskazał, że „wizerunek, poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi, tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi na jej identyfikację wśród innych ludzi może obejmować dodatkowe utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2004r., II CK 330/03). Z kolei w języku potocznym wizerunek to przedstawienie za pomocą środków plastycznych rozpoznawalnej podobizny danej osoby za pomocą zdjęcia, filmu, ale wizerunek to również portret malarski, czy rysunek przedstawiający człowieka. Wszystkie powyższe stwierdzenia łączy jeden mianownik – indywidualność człowieka, czyli zespół cech należący do danej osoby pozwalający na jego publiczną identyfikację.
„Wizerunek podlega ochronie na gruncie art. 24 k.c. jako dobro osobiste, a więc jako pewna wartość idealna związana ściśle z osobowością człowieka, podlegająca ochronie na tych samych zasadach, jak godność osobista, dobre imię, czy prywatność.” – Wyrok SA w Warszawie z 19.09.2018 r., VI ACa 528/17, LEX nr 2616080.
Wizerunek znajduję się w katalogu dóbr osobistych, które zawarł ustawodawca w art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.), a jako dobro prawne objęte jest ochroną na gruncie art. 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.) oraz art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1062). Ochrona ta dotyczy szeroko pojętej podobizny człowieka, a więc jego konkretyzacji i ustalenia obrazu fizycznego jednostki, zdatną do zwielokrotniania i rozpowszechniania.
„Wizerunek w sensie prawnym nie jest więc tożsamy z wyglądem fizycznym człowieka, stanowi przedstawienie i konkretyzację tego wyglądu. Wizerunek nie musi stanowić fotograficznego odwzorowania obrazu danego człowieka, może skupiać się, jak ma to miejsce na przykład w przypadku karykatury, jedynie na pewnych charakterystycznych dla danej jednostki elementach. Jednakże warunkiem koniecznym uznania danego przedstawienia wyglądu człowieka za wizerunek stanowiący chronione dobro osobiste, jest możliwość jego przypisania do określonej osoby, identyfikacja tej osoby za pomocą danego wizerunku. Identyfikacja taka może nastąpić bezpośrednio lub pośrednio poprzez dołączone wskazówki, kontekst sytuacyjny w jakim jest umieszczona podobizna danej postaci, czy podpis umieszczony pod zdjęciem. – Wyrok SA w Warszawie z 9.03.2018 r., VI ACa 1694/16, LEX nr 2524902.
Rozpowszechnianie oznacza natomiast spowodowanie takiej sytuacji, w której zostaje stworzona możliwość zapoznania bliżej nieokreślonej ilości odbiorców, wizerunku konkretnej osoby.
Na wstępnie rozważań dotyczących wizerunku warto zaznaczyć, iż bez zgody osoby przedstawionej na zdjęciu, można używać jej wizerunku do celów prywatnych, czyli celu takiego, w którym nie rozpowszechniamy jej wizerunku wśród innych osób. Wszelkie dalsze rozpowszechnianie wizerunku wymaga wyraźnego zezwolenia osoby na nim przedstawionym. Zezwolenie powinno mieć taką formę, która umożliwi ewentualnie udowodnienie w sądzie, iż zgoda została udzielona. Najbezpieczniejsza formą jest forma pisemna, ale możemy też poprosić o przysłanie e-maila z wyrażoną zgodą na rozpowszechnianie zdjęć. Potwierdzenie powyższego, znajduję odzwierciedlenie w art. 81 ust.1 Prawo autorskie i prawach pokrewnych, które stanowi że:
Art. 81. [Zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku]
1.Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. (…)
W dalszej część wyżej wymienionego przepisu, ustępu 1 oraz ustępu 2 ustawodawca wskazuję nam jednak pewne wyjątki, w których zgoda na rozpowszechnienie nie jest wymagana:
W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. – art. 81 ust. 1
Dalsza część ust. 1 wskazuję nam na fakt, iż zezwolenie nie jest wymagane gdy osoba portretowana otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. W umowie należy wyraźnie wskazać, iż osoba za dostarczenie wizerunku otrzymała stosowne wynagrodzenie. Bowiem otrzymana zapłata jest formą zgody na dalsze rozpowszechnianie wizerunku.
W przywołanym wyżej artykule, znajduję się również ust. 2, który wskazuję na kolejne wyjątki, rozpowszechniania wizerunku osoby bez jej zgody:
Ust. 2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Ust. 2 stanowi, iż zgoda na rozpowszechnianie nie jest wymagana gdy fotografujemy osobę powszechnie znaną, jeżeli wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych np. politycznych, społecznych, zawodowych. Może być to fotografowanie Prezydenta RP, podczas wygłaszania, przemówienie z okazji ważnego święta państwowego. Ważne jest, aby interpretować przepis jako całość, nie wystarczy bowiem, fakt iż osoba, której robimy zdjęcia z zamiarem dalszego rozpowszechniania jest znana, musi również występować przesłanka nawiązującą do faktu, iż zdjęcie robione jest w związku z pełnieniem funkcji publicznych.
„Ustawodawca nie definiuje pojęcia osoby powszechnie znanej. Wyznaczenie podmiotowego desygnatu tego pojęcia ma kluczowe znaczenie dla oceny możliwości zastosowania art. 81 § 2 pkt 1 u.p.a.p.p. Dla wskazania zakresu tego pojęcia nieprzydatne są jednak kryteria liczbowe, statystyczne – nie da się bowiem sensownie wskazać, jaki procent publiczności ma rozpoznawać konkretną osobę. Zatem ustalanie czy daną osobę można uznać za osobę powszechnie znaną nie wymaga wiadomości specjalnych i posiłkowania się opinią biegłego” – Wyrok SA w Warszawie z 6.02.2018 r., V ACa 1040/17, LEX nr 2607164.
Pkt. 2 ustępu 2 w/w artykułu naświetla nam okoliczność, iż zgoda na rozpowszechnianie wizerunku osób, nie jest także wymagana, gdy osoby stanowią jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy impreza publiczna. Stąd też rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga zezwolenia, jeżeli stanowi ona jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości. Oznacza to, że w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia. Jednocześnie należy pamiętać, że wyłączenie ochrony wizerunku nie działa, jeżeli mamy do czynienia z portretem konkretnej osoby, tyle że utrwalonym na przykład przy okazji imprezy publicznej. Pogląd ten został potwierdzony w wyroku SA w Warszawie z 6.02.2018 r.- V ACa 1040/17, LEX nr 2607164.
Z bardzo częstym problemem z zakresu rozpowszechnianiem wizerunku innych osób borykają się nowożeńcy, którzy w ogromnej ilości weselnych przygotowań, mogą zapomnieć o ewentualnym zapytaniu odnoszącym się zgody gości weselnych na rozpowszechnianie zrobionych przez fotografa zdjęć. Na szczęście z pomocą przychodzi nam ustawodawca, który umożliwia nam rozpowszechnianie zdjęć, bez zgody osób tam umieszczonych, o ile dana osoba jest jedynie częścią całości.
Sprawa wygląda nieco inaczej gdy zdjęcie przedstawia tylko kilka osób, a każda z nich jestem elementem znaczącym tego zdjęcia. Wówczas, jeżeli na zdjęciu jest zaledwie kilka osób, a chcemy zdjęcie rozpowszechnić musimy uzyskać zgodę każdej z osób znajdującej się na zdjęciu.
Przetwarzanie wizerunku budzi wiele wątpliwości nie tylko na gruncie przepisów krajowych, ale również na gruncie przepisów UE dotyczących ochrony danych osobowych. Zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 1 dane osobowe to „Wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej, („osobie, której dane dotyczą”); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej” Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. U. UE. L. z 2016 r. Nr 119, str. 1 z późn. zm.) zwane dalej RODO. Bez wątpienie wizerunek mieści się w zakresie wyżej przytoczonej definicji, ponieważ jest czynnikiem określającym lub mogącym określić tożsamość osoby fizycznej dlatego też podlega on ochronie na zasadach wskazanych z przytoczonym akcie prawnym.
W pewnych ściśle określonych okolicznościach wizerunek stanowić może również dane o szczególnym charakterze, stanowi o tym art. 4 pkt 14 „dane biometryczne” oznaczają dane osobowe, które wynikają ze specjalnego przetwarzania technicznego, dotyczą cech fizycznych, fizjologicznych lub behawioralnych osoby fizycznej oraz umożliwiają lub potwierdzają jednoznaczną identyfikację tej osoby, takie jak wizerunek twarzy lub dane daktyloskopijne.” RODO.
Rozpowszechnianie wizerunku może stanowić przetwarzanie danych osobowych, wiąże się to z koniecznością ustalenia podstawy prawnej tego przetwarzania. Przetwarzanie danych osobowych w postaci wizerunku może następować na podstawie art. 6 RODO. Może być to na przykład wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych, administrator musi być w stanie wykazać, że osoba, do której należy wizerunek, taką zgodę wyraziła. Zgoda na przetwarzanie wizerunku musi cechować się dobrowolnością, świadomością jej wyrażenia oraz jednoznacznością i dopiero uzyskanie przez administratora zgody spełniającej wskazane kryteria, umożliwia mu zgodne z prawem przetwarzanie wizerunku osoby, która zgody udzieliła.(https://www.prawo.pl/prawo/ochrona-wizerunku-jako-dana-osobowa-i-jako-dobro-osobiste,497013.html)
Utrwalanie i rozpowszechnianie zdjęć w obecnych czasach jest bardzo szybkie i proste, trzeba więc uważać czy nie naruszamy chronionych praw innych osób, gdyż później możemy zostać pociągnięci do nieprzyjemnych konsekwencji prawnych. Kończąc swoje rozważania wskazać należy, że ochronę wizerunku regulują nie tylko przepisy prawa cywilnego ale w pewnych sytuacjach również prawa karnego. Zgodnie bowiem z art. 190a § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm.), kto podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Natomiast przepis art. 190a § 2 kodeksu karnego stanowi, że jeżeli następstwem powyższego jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawa podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Nie warto zatem umieszczać w Internecie filmy z wizerunkiem innych osób w okolicznościach dla tych osób przykrych, w szczególności uwłaczających ich godności czytamy na stronie https:kancelariaproximo.pl.
Autor
Miłosz Wojtczak
